Ungdomshuset Solvang

Solvang til sals. Eg kasta eit blikk bort på hussalsplakaten i ein av bankane i Borggata og der hang ungdomshuset mitt til sals.Sjølvaste Solvang på Moster. Gamleskulen på Skimmeland som vart flytta nokre hundre meter nærare Notlandsvågen tidleg på førtitalet og omgjort til eit syndens lokale eller eit kulturhus, alt etter kva augo som såg.

No heng det på bilde framfor meg og ser temmeleg tafatt og forkomme ut, og eg går på kontoret og loggar meg på nettsidene til seljaren og ser at Moster Ungdomslag skal avviklast og det ikkje er pengar korkje til drift eller vedlikehald. Og eg vert fylt med eit lite vemod medan minna renn gjennom meg. Ikkje noko hus har hatt meir å seia for mi kulturelle danning enn ungdomshuset på Moster.

Første gongen eg var i ungdomshuset må ha vore heilt i byrjinga av sekstitalet, fleire år før me fekk fjernsyn og truleg like etter at eg fylte sju år, og pappa tok meg med på bygdekino. Eg minnest ikkje i kva rekkjefylgje eg såg dei, men eg hugsar dei to første filmane eg såg: «Gullivers reise» og ein Tarzan-film med Johnny Weissmüller. Det må ha vore han som spelte hovudrolla, for det var uvanleg mykje symjing i filmen. Ikkje at eg visste den gong kor mykje symjing som var uvanleg mykje på film, for det var trass alt første gongen eg såg levande bilete utanom på redningsskøytebasaren, og dei som sumde på dei filmane gjorde det for livet.

Bygdekinoen var mitt første med den store kunsten og den store verda. Eit anna tidleg og ugløymeleg kinominne var Cliff Richard i «Summer Holiday». Og det var truleg mitt første møte med Coca Cola og Polly peanøtter, som eg sikkert først såg på reklamefilm frå Sverdrup Dahl før eg fekk smaken på det sjølv. Men maskinisten var ein kar frå Skånevik som kom annakvar tysdag i ein gul, trur eg, kassebil med alt utstyret i og pause mellom filmrullane.

Truleg var det likevel redningsskøytebasarane som var mitt første møte med ungdomshuset. Eg hugsar ikkje så mykje av dei, berre loddbøkene og åresalet og flimrete filmar av båtar på opprørt hav.

Eg hugsar Maran Ata mykje betre. Dei kom stundom om fredagane for å halda møte, men slapp sjølvsagt ikkje inn i bedehusa, sidan dei var for halvhedningar å rekna. Møtelyden var ein gjeng bråkete ungdomar på siste rad, og eg var ein av dei. Me lo oss skakke av talane og trampa takten til den rytmiske musikken, men fekk ikkje oppleva at det heilt store hende. For det heilt store hende ein gong i ungdomshuset Solvang midt på sekstitalet, då Aage Samuelsen var der. Han fanga sjølvaste Djevelen og heldt han fast med berre nevane! Diverre mista han taket etter ei stund.

Eg har høyrt dette fortald av ei av som var der og såg han, Samuelsen altså. Det var mest ikkje ei heil gardin i storsalen etter djevlefanginga, vart det sagt, for dei hadde klove oppover vegger og vindaugo for å fakka Styggemannen.
Juletrefestane som min ekte frilynde onkel stelde til, vart av mange rekna som Djevelens verk, men for dei som fekk vera med var dei ei kulturell openberring. Her var det sketsjar, song og musikk, Piken med svovelstikkene, juletregong og dans til slutt, når ungane var gått heim, og bollar og kakao i pausen.

Det burde vore reist ein bauta over den mannen, han som innførte teater på Moster lenge før skjeggete vikingar byrjar springa opp og ned trappene i amfiet.Sjølv om ungdomshuset baud på mykje som ikkje høyrde heime i kyrkje og bedehus, var det dansane og popmusikken som først og fremst gjorde ungdomshuset til vår kulturelle oase. Her fekk eg for første gong høyra ei ekte popgruppe, som det heitte den gongen. The Hogs frå Stord. Det beste rockebandet på Vestlandet.

Eg trur eg gjekk i sjetteklasse og dei hadde show i ungdomshuset før dansen. Eg sat på første benk og såg den legendariske organisten Egil Torp for første gong, og supergitarist Ivar Solberg med det lengste håret eg hadde sett til då og den svære ølensbuen Torgeir Eidhammer på trommer. Kven som spela bass hugsar eg ikkje, men vokalisten var sjølvaste kystkultursjefen i Sagvåg, Terje Lamo. Han song I'm her Yesterday Man. Trur eg. Seinare sneik me oss inn når andre band hadde lydprøve eller øvde til dansen.

Best hugsar eg The Moonspinners frå Haugesund med den store Hans Jørgen Høiness som gitarist og låtskrivar og med Noregs beste klinelåt ute på singleplate: «I put my eyes upon you».Og ein gong kom den farga songaren Ruth Reese til ungdomshuset for å gje konsert med gospel, soul og blues. Ho var akkompagnert av ein Tandberg bandopptakar og song guddommeleg.

Då me starta band sjølv vart ungdomshuset øvingslokale, og me hadde arva forsterkarar hjå brør og slekt i Group 66, og den eine var ein Telrad der The Mobs frå Stord hadde skrive namna sine med tusj oppå: Tor Egil Hauan, Dag Inge «Jackson» Jakobsen og Ola Bådsvik meiner eg hadde signert forsterkaren. Etter oss overtok Kenneth Sivertsen Telraden og kor han er vorten av seinare veit vel ingen.

Å vera konfirmert var aldersgrensa for å gå på dans. Sjølv spela eg til dans med The Phlegm, seinare viseleg omdøypt til Red House etter Hendrix sin låt, ei veke før eg skulle konfirmerast. Eg fekk lov heime, men hadde presten Sørheim fått vist det, ville eg nok ikkje stått blant dei kvitkappa i eikelandskyrkja sundagen etter. Søster mi, Solfrid, og venninna, Haldis, hadde stasa meg opp med svart terylenebukse, ein ufyseleg blondebluse, mørkeblå vest (med jenteinnsvinging) og tupert og spraya hår. Førebildet til stylistane var sikkert The Small Faces eller nokon i den duren, men eg såg ut som ein mislukka dragartist.

Og eg hadde mista stemma. Ho vart berre borte dagen før, og Solfrid tvinga i meg litervis med varm mjølk og honning for at dansen ikkje skulle bli avlyst. Eg kjem aldri til å smaka det meir.Spelinga gjekk uventa fint, og eg fekk oppleva at jenter som var eitt år eldre enn meg brått såg på meg med andre augo. Men oftast opplevde eg musikken frå dansegolvet eller frå baksida av ungdomshuset, eller frå trappa opp til inngangen, eller vegen opp til porten.

Lenger nede i vegen stod dei breie amerikanarane frå Søra-Bømlo med bryl-sveiskarar med lusekofte og oppbretta skjortekragar og Buck Owens på full spiker. Rundt bilane sjangla fulle bremnesingar som var komne til Moster for å få juling. For det fekk dei, det er det ikkje tvil om, så snart dei viste seg. Men stordabuen kom ikkje ein gong så langt, dei vart jaga så snart båten deira kom til kai i Notlandsvågen. Ein gammal skikk, etter det eg skjønar, for jamvel svigerfar min skal ha blitt kjeppjaga og steinkasta på Moster, då han saman med andre unge vikagutar skulle på dans på Solvang.

Dei første stordabuar me møtte var ein gjeng som skulle spela fotball mot oss på bakken bak posten, og det einaste eg minnest frå kampen var at ein av stordabuane banna og svor så stygt at me ikkje hadde høyrt maken. Og me hadde høyrt det meste. Eg var ein elendig fotballspelar, men rund og kubben og plassert som back. Bannaren skremde vitet av meg og gjorde at eg miste heilt interessa for denne sporten.

Ungdomshuset, (ingen kalla det Solvang), var vel strengt teke meir kjent for slåsting enn for dansing. Dei største slåstkjempene vart berre omtala med tilnamn, og gjetordet om dei nådde langt utover åkrane til Olga som oftast vår åstad for kampane. Slåstinga mellom testosteron- og spritfulle unggutar på bakkane nedanfor ungdomshuset hadde lange tradisjonar, og skal ha vore avtakande då eg gjekk der. Men likevel kunne ein oppleva skikkeleg møljer på dansegolvet og att stolane fauk veggimellom, og utanfor skulle ein stundom trø varsamt for ikkje å snubla i slåstkampar eller starva ungkarar.

Nokre viste musklar på andre måtar. Eg hugsar ein kroppsbyggjar frå Bremnes som ein heil kveld låg og tok armhevingar i snøen, medan andre prøvde å halda han nede. Eg hugsar også då det gjekk rykte om at ein råsterk karmøybu, på linje med Samson eller Ramndal, skulle komma til Moster på dans. Sterke mostringar stod i kø for å by han opp på handbak då han kom inn porten. «Bordet» dei braut på var biltilhengjaren til norskamerikanaren Jack Dailey, som då ikkje lenger var stjerne og difor kom til våre kantar. Etterkvart som mostringane tapte i handbaken gjekk dei bakerst i køen og venta på ny børt, og den råsterke karmøybuen braut og braut og fekk truleg aldri høyra countrysongaren syngja sin store hit frå 1962 «No øl, no vin, no dram, men jenter i bøtter og spann».

Sjølv slåst eg aldri, men fekk meg ofte ein på trynet, og alltid frå same karen. Han var åtte-ti år eldre enn meg og likte ikkje bror min, men sidan han var til sjøs, måtte eg ta slaga. Kva har ein brør til?

Og det var i ungdomshuset me lærte ei lekse mange snille gutar lærer, at det er bråkmakarane og slåstkjempene som har best tjangs hjå dei mest ettertrakta jentene.
Men ikkje hjå dei finaste, for dei var det me andre som fekk dansa med, gå omslynga nedover den stupmørke Skimmelandsdalen med, eller følgja til drosjen heim og gjerne møta att hjå svenskjen på Svortland dei laurdagane det ikkje var dans i ungdomshuset på Moster.
Men det er ei anna historie, som ikkje skal forteljast her.

(I ein litt lengre versjon stod dette på trykk i Sunnhordland 14. april 2004. Ungdomshuset vart sidan brent ned og det er no bygd om rekkehus på tomta.)