Den svarte oksen har fått blogg

"Den svarte oksen" vert lansert i byrjinga av august. Eg har no laga eigen blogg for bok og turnear. densvarteoksen.blogspot.com

Fin grafitti på Leirvik

Då eg nyleg reiste med tog frå Bremen til Alicante fekk eg sjå mange hus og veggar tilgrisa med stygg tagging og grafitti. Inne i storbyar og langt ute på den spanske landsbygda hadde det vore folk med sprayboksar og late etter seg rot og rabbel. Eg vedgår å aldri ha forstått poenget med å rabla signaturan sin og etterlata seg krotingar og spor overalt. Det meste av dette er ikkje hakket betre enn den mest tåpelege dopoesi.

Så kjem eg heim til Stord og går gjennom den triste grafitti-undergangen mellom Kulturhusparken og Osen og får sjå desse to flotte sjablong-bileta. Openberrt laga av ein person med peiling og vilje til å skapa meir enn uformelege strekar og banale utsegner.

Men kven er det som står bak bileta?
Eg veit ikkje, men har høyrt at ein engelsk talande kar var observerte med sjablongar og målingsflasker i nærleiken for nokre veker sidan.

Er det så nøye då?

Ein liten tur innom Elkjøp på Heiane på Stord gav oss mykje lått og løye.

Løgnast syntest eg var at dei har ein hissig, lett antennelig, eingongsgrill. Du berre rettar ei fyrstikk borti og så: POFF!

Kommentarar er vel eigentleg overflødige, men eg lurer jo litt om kvaliteten på resten av verksemda er like dårleg som på språket dei prøver å lokka kundar med.

Bruno - bare ræva

Jo, eg veit at det er billig, men kunne likevel ikkje dy meg. "Bruno" er ein god drittfilm. Eg prøvde så godt eg kunne å le av analhumoren, men greidde berre å smila eit par gongar. Filmen gjer seg ut for å vera laga med ein slags "skjult kamera"-teknikk, men mest kvar einaste hending verka heilt gjennomregissert og instruert.

Eg tykte "Borat" var kjempeløyen og forfriskande frekk. Men "Bruno" er berre dum tvers gjennom. På det verste minte han meg om Tufte Johansen/Eia på sitt verste og mest fordomsfulle/medmenneskeforaktande.

Styr unna.

Den svarte oksen

Fredag fekk eg uventa førsteeksemplaret av den nye barneboka mi "Den svarte oksen". Eg trudde ho skulle komma i neste månad. Men kan henda kjem ho i butikkane då?

Boka handlar om Gisle som reiser på telttur aleine til ei vik han og faren plar dra til på fisketur. Foreldra er på helgetur til London, og Gisle har sagt at han skal vera hjå bestevenen Vegar i helga. Men han har altså andre planar. På vegen til vika treff han på ein stor, svart okse. Ein svartkledd, mystisk mann dukkar også opp. Men verkeleg nifst vert det då Gisle byrjar høyra lydar i skogen, som om nokon kviskrar namnet hans.

Eg skal reisa med denne boka i den kulturelle skulesekken til hausten, turnera i Buskerud, Hedmark og Oppland - og etter nyttår i Hordaland. Eg kjem til å lesa heile boka medan eg improviserer lydkontentum, loopar og musikk på el-gitar til. Trur faktisk det blir ganske tøft, om eg skal seia det sjølv. ;-)

Europa på langs 5

Etter ei lang vandring i kjende bygg av den eventyrlege Antonio Gaudi byrjar vår andre og siste dag i Barcelona å gå mot kveld. For ein fin by dette er å vera i.

I går vandra me gatelangs i gamlebyen og ned heile La Rambla. Ei fargerik og fascinerande elv av folk, burfuglar og innesperra smådyr, levande skulpturar, kunstige blomar, jallaboder, kinesisk liksomkatalandsk handverk, butikkar, sjapper, barar og folk frå heile verda.

På ein matglad mann gjorde nok den utrulege matmarknaden Boqueria størst inntrykk. Frukt i allslags fargar og fasongar, flådde kaniner og ribba høns, skinker og fleskebitar, kaker og brød, kjeks og croissantar, levande krabbar som gispa etter luft, halvdaude humrar og reker, laks og dorado,havabbor, calamares og andre blekksprutar, tunge og sjøpølse, tunfisk og noko som absolutt såg ut som lyr, endå eg var sikker på at det er ein nordsjøfisk, skjell og finurlege kokkelurar i dei mest utkropne utgåver, sopp og grønsaker, sild og poteta, tapas og smårettar og folk så tett som ein ansjosstim. Og for nokon saftige, herlege fersken dei selde til under seks kroner kiloen!


Dei tok me med til stranda, som me fann etter å ha gått langs den fine lystbåthamna og bort til Barcelonetta. Flott strand, mykje sand, varmt vatn, øl- og kjoleseljarar, agua,cerveza, empanadas, handkle og omslagsskjørt og "you want massage?" Etter kvart gav eg meg over og takka ja til ei av dei thailandske kvinnene som trykte meg på muskelknutane i nakken og sa at eg trong massasje. Og herlegheit kor eg trong det! Ikkje ein muskel, ikkje ein sene, ikkje eit fingerledd let ho i vera, og så gjekk ho laus på ansiktet, augo, augnebryna og - loka, nasen, kinna og kjevebeina, øyro fekk gjennomgå så det suste og til slutt herja ho med underhaka mi og sleit meg behageleg i håret. Og alt dette for berre ein hundrelapp.


I dag har me sett meisterhjernen Antoni Gaudi sine vidgjetne byggverk Casa Batlló, Casa Mila og Sagrada Familia.

Det finst ikkje ord for slikt. Det må sjåast. Bølgjene, sneglehusformene, vindeltrappene, lyskjeldene, vindaugo, møblane, dei avrunda romma, harmonien, heilskapen og dei utruleg stilige skorsteinane og fasadane. Eg hadde gledd meg så lenge til å sjå det, og då eg endeleg var der, var det betre enn eg hadde trudd.




No er det snart tid for ein dukkert i det vesle bassenget på hotellet, eit par glas kald cava brut nature og så kanskje ein spasertur på Montjuic. Eg har veldig lyst til å sjå Mirosamlinga og Mies van der Rohe-paviljongen.

Tida vil visa kva me orkar.

I morgon tidleg tek me toget til Alicanta. Ettermiddag og kveld der, før me tek 12-flyet heim til nørdst i grendom på sundag.

Europa på langs 4

Med TGV i 300 km/t fauk me lågt frå Paris til Montpellier. Diverre hadde me fått sete i 1. etasje og såg til tider mest jordvollar, tre og buskar, men fekk då noko med oss av det vekslande franske landskapet. Frå Montpellier var det lokaltog gjennom vinmarker og over sandbankar langs Cote de Roussilion til Collioure.

Du hendelse for ein vakker liten by. Her er borger og slott i sentrum og på haug og hammar rundt byen og i syninga. Husa er måla i duse sandfargar og pastell. Gatene er tronge og fargerike. Folk er venlege og avslappa og på butikkane smiler og snakkar folk til deg (og ikkje berre bonsjourar og missjøar med uttrykkslause andlet og arrogante haldningar som i Paris). På dei små strendene i byen er det ingen plagsame seljarar, berre folk som nyt sol og sjø.

Ingen av dei mange restaurantane og kafeane skrik etter deg for å få deg til kunde. Her er mest ikkje det tradisjonelle turistjallaet som du finn elles i "Syden" og i Gudvangen, men mange små butikkar som sel fine klede, keramikk og brukskunst. Og her er fleire titals galleri med sterkt vekslande kvalitet på utstillingane.


Diverre eig ikkje byen eitt einaste av bileta Matisse, Derain, Picasso eller andre av dei store kunstnarane måla då dei slo seg til her ei tid tidleg på 1900-talet og skapte fauvismen. Men kopiar heng på tavler kringom i byen.

Me korkje såg eller høyrde eitt einaste diskotek, men levande musikk var det mange stader. Sundagskvelden var det korsong, rock, jazz og tango og høyra på utescenar rundt i byen. Alt var gratis.


På veg til stranda gjekk me kvar dag forbi ein fabelaktig jazzgitarist som stod ved slottsmurane og leika fram standardar og stringswing.

Jonsokafta var det stor fest i heile det katalanske området ved Roussillionkysten. I Collioure var det folklore, dans og musikk, gratis aperitif på festplassen, opptog med faklar, bål på stranda og fargesprakande fyrverkeri til slutt. Frå balkongen vår på hotellet hadde me utsikt til minst sju-åtte fyrverkeri til nordover kysten.

Dei gule og raude flagga på private og offentlege byggfortel at me på eit vis alt er ute av Frankrike og inne i Katalonia, og det er dit ferda tek oss etter at me forlet Collioure etter herlege dagar der.

På slitne somletog med vonde sete dingla me oss frå Collioure og sørover til Barcelona. Første kvelden var me for trøytte til anna enn å spasera frå hotellet i gamlebyen og bort til plassen ved katedralen. Her høyrde me fleire norske stemmer enn spanske. Etter nokre tapas gjekk me tilbake til hotellet for å sova ut og gjera oss klare til å sjå på alt denne byen har å by på.

Europa på langs 3

Paris er ein fantastisk by. Me har gått i Marais-distriktet i dag. Galleria, designerbutikkar, sjapper og kroer, hjørnekafear, dyre restaurantar, tronge gater og små barar. Og midt i alt dette den fantastiske opne plassen Place de Vosges med sin strenge symetriske park og dei nydelege husa rundt, i eitt av dei budde visst Victor Hugo. Men dit skulle ikkje me, me hadde kurs for Picasso-museet.

På vegen passerte me eit nytt vakker bygg med flott hage framfor, Byarkivet. Dette som så mange andre av storbygga i Paris ser ut til å vera heilt nyoppussa. Det svarte eksosbelegget er borte og dei står fram lyse og reine.

Picasso-museet er verd heile turen aleine. Du finn nok vel så mange viktige verk av han på Pompidou-senteret, men i museet får du sjå utviklinga hans kronologisk, frå det tradisjonelle og overlessa til dei siste reinskårne og "enkle" arbeida. Han var ingen liten tosk, den karen.

Me kjøpte eit par focacciaer på vegen mot Pompidou og nokre småflasker kvitvin og tenkte oss ein svipptur innom kunstenteret som ser ut som ein av platformane dei byggjer på Kjøtteinen. Me vart der i mange timar.

Sjølv ein mann med ekstrem høgdeskrekk må stoppa opp og nyta den fabelaktige utsikten frå øvste etasje i det utvendige rulletrapprøyret av pleksiglas. Her ser du alle dei kjende parismotiva i panorama.

Inne fann me ei utruleg utstilling med Alexander Calder som laga dei mest utrulege skulpturar av streng. Så ei like stor samling av Kandinsky sine fargesterke bilete. Begge utstillingane sette saman av bilete frå andre sentrale kunstsamlingar. Ei uventa og ugløymeleg oppleving for to tilfeldige togturisar.

Pompidousenteret kunne også by på ei omfattande utstilling av kunst av dei største kvinnelege kunstnarane i samtida. Og så har dei jo alltid den eineståande faste samlinga. Der dei fleste moderne kunstnarane du har høyrd namnet på er representert. Me gjekk gjennom desse utstillingane òg. Men då var både augo og hovud fylte til randa og føtene skreik etter kvile.

For ein by! For ein dag! Og når beina er utkvilte skal me på ny vandra opp til Marais for å finna oss ein stad å eta i denne byen der 10CC i si tid song at ein kveld var som eit år i kva som helst anna by.

Europa på langs 2

Då me kom ut frå museet hans, var det som om meister Magritte sjølv hadde vore og måla skyene på himmelen over Brussel og plassert ein lastebil midt i blomebedet. Ein gullklump på toppen av tårnet på Grote Markt hadde han også fått til.

Det flunka nye museet var fint det, sjølv om mange av hovudverka hans mangla. Mest sakna eg likevel meir informasjon på engelsk eller anna for meg forståeleg språk. Slik var det også på teikneseriemuseet. Merkeleg at ein i den europeiske hovudstaden stort sett berre informerer på fransk og flamsk. Men det betyr vel berre at eg må skjerpa fransken min betydeleg. Det held ikkje med berre det elementære.

Betre franskkunnskaper sakna eg også då eg sat på snøggtoget som sende oss i lynfart til Paris. Over midtgangen for oss sat ei ung kvinne i ein kjole som fekk meg til å tenkja på det eg høyrde ein omvisar sa til skuleborn framfor eit Magritte-bilde: Han målar ikkje det han ser med augo, men det han ser inne i hovudet. "Din gamle gris" sa reisefølgjet mitt gjennom snart 30 år, og ho tenkte ikkje på Magritte sin forløpar Juan Gris. Då dama byrja snakka i mobilen byrja dei fransktalande rundt oss å slita med å halda låtten inne. Dei såg på kvarandre og flirte og prøvde å ikkje lytta. Og me skjønte at me gjekk glipp av noko løye. Fransken må absolutt skjerpast.


Etter å ha funne hotellet vårt, nokre gater ovanfor Gare de Lyon, spaserte me under seinsbruene (for å bruka sunnhordlandsk seiemåte) opp til Notre Dame. (Hotelrommet er lite og sparsommeleg innreidd, og kostar meir enn det flotte rommet på Bedford i Brussel.) Å gå langs Seinen var herleg etter nokre dagar i travel by. Endå herlegare var det å setja seg inne i Vår Frues kirke (som haugesundarane kallar det) og lytta til prestar - og ein fabelaktig mezzosopran - som messa og talte og sidan spasera rundt i dette umåteleg vakre kyrkjerommet.





Me åt eit enkelt halalkebab-måltid i turistfella Latinerkvarteret, sat ei stund på eit hjørna til Boulevard St Michelle og drakk eit rådyrt glas chablis og studerte folk i alle format og fasongar som rak forbi og gjekk så over brua til justispalasset. Så flanerte me sakte ned Rue de Rivoli, stoppa for eit glas chardonay ved Saint Paul og heldt vidare fram mot Bastille-plassen. Her var me for 28 år sidan då fredsmarsjen (nokon som hugsar den?) kom inn til Paris. No er det ikkje ein fredsdemonstrant der, berre bilar som susar gjennom rundkøyringa og saman med oss ned Lyon-gata.

Europa på langs 1

Frå me sette oss på bussen på Leirvik til me sat med vår første øl på torget i Bremen tok det fire og ein halv time. Ryan frakta oss greitt fram i plastflyet sitt, men ein arrogant ung og overivrig haugesundar i tryggleikskontrollen gjorde at me i det minste fekk litt å irritera oss på. Kontrollen på Haugesund flyplass må vera den strengaste og minst høflege og imøtekomande i verda.

Bremen har eit fint bysentrum, mange parkar og grøne område og eit torg som er verd turen dit. Men like stas som å sjå barrokkbygningar og bymusikantar var det å sitja i restaurantgata ved Weser og nyta eit glas sekt medan me studerte dei tusenvis av tyskarar og turistar som flanerte, lufta hundar, feira utdrikkingslag og drakk seg fulle. At det berre er nordmenn som gaular i fylla er berre tull.

Sundag tok me toget til Brussel, med ein times opphald i Køln. Me åt lunsj på plassen ved den store katedralen før me sette oss på toget til Belgia. Nordeuropa er flatt og keisamt, men på grensa mellom Tyskland og Belgia var det nokre humpar og haugar som skapte litt variasjon i utsikten.
Elles var eg mest oppteken av å lesa i ei pocketutgåve av Surén sine bøker om den høgst nevrotiske læraren Tommy Kristoffersen. Svært godt reisefølgje. Tilrådd på det sterkaste.


No har me vore i Brussel sidan sundag. Me har gått i gater, site på kafestolar, drukke trappistøl og hadde det hyggjeleg. Torget i Bremen er fint. Grand Place/Grote Markt i Brussel er ein juvel. Og finare enn eg hugsa det frå sist eg var her.
Eit høgdepunkt er det også å komma tilbake til kafeen A la mort Subite og sjå at det ikkje er brukt ein euro på korkje lakk eller maling. Og ølet er like godt som då Jacques Brel strevde med å drikka seg i hel der.

Rene Magritte fekk sitt eige museum i sist veke, der skal me i morgon eller torsdag før me reiser. I dag brukte eg nokre timar i selskap med den yngre og den eldre Breughel,Hieronimus Bosch, van Dyck og mange andre av dei flamske meistrane - og sjølvsagt Rubens sine storslegne måleri. Den moderne avdelinga er ikkje så spennande lenger, når Magritte er vekke, men eit fint bilde av Dali og noko anna visuelt snop gjer at det er verd å ta turen dit om du er på desse kantar.

Skryt til "Sargasso"

Frode Skarstein heiter ein biolog og forfattar som eg ikkje kjenner, men som eg likevel lyt rekna som ein venn. Han har nemleg skrive strålande fint om "Sargasso" på forfatterbloggen.no. Særleg skryt han over framsidebiletet og siste kapittel.
Vel, framside biletet er av far min, Edmund A. Hansen, og teke ein gong då han var ung uteseglar.

Siste kapittel handlar dels om ål, så då kan eg jo skjøna kvifor biologen Skarstein likar det.

Eg har også fått vidaresendt eit ebrev ein forfattarkollega sende til forlaget, der denne forfattaren skriv at han tykkjer "Sargasso" er ei av dei finaste bøkene Samlaget har gjeve ut på 2000-talet. Han meiner ho fekk altfor lite merksemd då ho kom ut. Det meiner sjølvsagt eg òg.

Men no er det altså ein mann i Tromsø som har funne fram til boka i pocketutgåve, og jamvel frivillig har skrive om henne på nettet. Slikt set eg stor pris på.

Takk, Frode Skarstein.

http://www.forfatterbloggen.no/roller/skarstein/entry/sargasso_av_atle_hansen

"Atle Hansen viser anlegg som dikter ..."

For nokre veker sidan publiserte bloggen E-diktet ein liten tekst eg har skrive, "Vårvise". Då eg var på Lillehammer på litteraturfestival fekk eg fortald av to kvinner eg kjenner at dei hadde høyrt diktet framført av skuleborn under flaggheisinga 17. mai på ein skule i Oslo.

Det var kjekt å høyra. Ein ønskjer jo at det ein skriv vert teke i bruk.
Så då eg kom heim googla eg diktet, for å sjå om det vart brukt andre stader.
Eg fann det som nedlastbar word-fil hjå Skedsmo kommune.
Og eg fann det på bloggen dagensdikt.blogspot.com.

Eg veit ikkje kven det er som står bak denne bloggen, det finst ingen opplysningar.
Men vedkommande har i alle høve publisert eit dikt utan å spørja om det, og utan å undersøkja kven som har skrive det.

Dette står å lesa:
GOD TIRSDAGS MORGEN !

I dag et fint lite dikt skrevet av
en 10-åring.

(Så følgjer diktet)

Atle Hansen viser annlegg som "dikter" skjønt jeg
lurer på om han ikke har fått god hjelp fra en
"voksen" for dette diktet?

HA EN RIKTIG GOD DAG!

Tenk det du! Ikkje berre er eg vorten 10 år gammal, men eg lyg og påstår eg har skrive noko aleine, når eg heilt sikkert har fått hjelp av ein vaksen.
Eg får trøysta meg med at bloggaren meiner eg har anlegg som diktar.

Luring dne bloggaren der, gitt! Sikkert ein lærar.

Sargasso som lommebok

Endeleg er "Sargasso" komen som pocketbok.
Les meir på Samlaget si side om utgåva: http://www.samlaget.no/item.cfm?id=14665

Helvete heller

I dag medan me åt ein sein himmelfartsfrukost med for lenge steikt scones og hardkokte egg, men god kaffi frå Guatemala, høyrde me på "Sånn er livet". Der diskuterte ein teolog og ein predikant frå Indremisjonen om helvete finst. Dei drøfta jamvel om det var evige pinsler der, tortur og svovelpølar.

Og det var ikkje det dei sa, som fekk meg til å undrast, men at dei i det heile kunne snakka i fullt alvor om slikt, at dei kunne sitja der, to vaksne og truleg forstandige menn på sine vis, og snakka om ein gud som skal skilja mellom vonde og gode, som har skapt verda, om evig liv og fortaping.

Eg skjønar meg ikkje på slikt, eg. Ganske enkelt.
Eg har aldri gjort det.
Eg må mangla gudegenet.


Men at Helvete finst, tvilar eg ikkje på.
Det finst her og no.
Berre spør dei som har vore innesperra i kampane på Sri Lanka.
Berre spør dei som svelt i hel i Afrika.
Berre spør born som vert misbrukte av galne vaksne.
Berre slå på Dagsrevyen, les aviser eller surfa rundt på Internett.

Gud bevare meg vel, tenkjer eg, Helvete finst over alt.
Spørsmålet er om det finst ein himmel, her og no.

Musikk med meining

Ein dag høyrde eg Peps Persson syngja "Hög standard" på NRK. Og eg vart ført nokre tiår bakover til syttitalet på festivalar i Arendal, til rockklubben Korvetten i Stavanger og til studentsenteret i Bergen på tidleg åttital. Peps Blodssband er ein av mine gamle heltar, som både har laga strålande musikk, men som også har skrive tekstar med meining på morsmålet. No har då fått sjå på youtube at han samarbeider med ein annan oppegåande musikant og tekstforfattar med same dialekten, Timbuktu.
Så her er Peps frå tre ulike epoker:

Ungdomshuset Solvang

Solvang til sals. Eg kasta eit blikk bort på hussalsplakaten i ein av bankane i Borggata og der hang ungdomshuset mitt til sals.Sjølvaste Solvang på Moster. Gamleskulen på Skimmeland som vart flytta nokre hundre meter nærare Notlandsvågen tidleg på førtitalet og omgjort til eit syndens lokale eller eit kulturhus, alt etter kva augo som såg.

No heng det på bilde framfor meg og ser temmeleg tafatt og forkomme ut, og eg går på kontoret og loggar meg på nettsidene til seljaren og ser at Moster Ungdomslag skal avviklast og det ikkje er pengar korkje til drift eller vedlikehald. Og eg vert fylt med eit lite vemod medan minna renn gjennom meg. Ikkje noko hus har hatt meir å seia for mi kulturelle danning enn ungdomshuset på Moster.

Første gongen eg var i ungdomshuset må ha vore heilt i byrjinga av sekstitalet, fleire år før me fekk fjernsyn og truleg like etter at eg fylte sju år, og pappa tok meg med på bygdekino. Eg minnest ikkje i kva rekkjefylgje eg såg dei, men eg hugsar dei to første filmane eg såg: «Gullivers reise» og ein Tarzan-film med Johnny Weissmüller. Det må ha vore han som spelte hovudrolla, for det var uvanleg mykje symjing i filmen. Ikkje at eg visste den gong kor mykje symjing som var uvanleg mykje på film, for det var trass alt første gongen eg såg levande bilete utanom på redningsskøytebasaren, og dei som sumde på dei filmane gjorde det for livet.

Bygdekinoen var mitt første med den store kunsten og den store verda. Eit anna tidleg og ugløymeleg kinominne var Cliff Richard i «Summer Holiday». Og det var truleg mitt første møte med Coca Cola og Polly peanøtter, som eg sikkert først såg på reklamefilm frå Sverdrup Dahl før eg fekk smaken på det sjølv. Men maskinisten var ein kar frå Skånevik som kom annakvar tysdag i ein gul, trur eg, kassebil med alt utstyret i og pause mellom filmrullane.

Truleg var det likevel redningsskøytebasarane som var mitt første møte med ungdomshuset. Eg hugsar ikkje så mykje av dei, berre loddbøkene og åresalet og flimrete filmar av båtar på opprørt hav.

Eg hugsar Maran Ata mykje betre. Dei kom stundom om fredagane for å halda møte, men slapp sjølvsagt ikkje inn i bedehusa, sidan dei var for halvhedningar å rekna. Møtelyden var ein gjeng bråkete ungdomar på siste rad, og eg var ein av dei. Me lo oss skakke av talane og trampa takten til den rytmiske musikken, men fekk ikkje oppleva at det heilt store hende. For det heilt store hende ein gong i ungdomshuset Solvang midt på sekstitalet, då Aage Samuelsen var der. Han fanga sjølvaste Djevelen og heldt han fast med berre nevane! Diverre mista han taket etter ei stund.

Eg har høyrt dette fortald av ei av som var der og såg han, Samuelsen altså. Det var mest ikkje ei heil gardin i storsalen etter djevlefanginga, vart det sagt, for dei hadde klove oppover vegger og vindaugo for å fakka Styggemannen.
Juletrefestane som min ekte frilynde onkel stelde til, vart av mange rekna som Djevelens verk, men for dei som fekk vera med var dei ei kulturell openberring. Her var det sketsjar, song og musikk, Piken med svovelstikkene, juletregong og dans til slutt, når ungane var gått heim, og bollar og kakao i pausen.

Det burde vore reist ein bauta over den mannen, han som innførte teater på Moster lenge før skjeggete vikingar byrjar springa opp og ned trappene i amfiet.Sjølv om ungdomshuset baud på mykje som ikkje høyrde heime i kyrkje og bedehus, var det dansane og popmusikken som først og fremst gjorde ungdomshuset til vår kulturelle oase. Her fekk eg for første gong høyra ei ekte popgruppe, som det heitte den gongen. The Hogs frå Stord. Det beste rockebandet på Vestlandet.

Eg trur eg gjekk i sjetteklasse og dei hadde show i ungdomshuset før dansen. Eg sat på første benk og såg den legendariske organisten Egil Torp for første gong, og supergitarist Ivar Solberg med det lengste håret eg hadde sett til då og den svære ølensbuen Torgeir Eidhammer på trommer. Kven som spela bass hugsar eg ikkje, men vokalisten var sjølvaste kystkultursjefen i Sagvåg, Terje Lamo. Han song I'm her Yesterday Man. Trur eg. Seinare sneik me oss inn når andre band hadde lydprøve eller øvde til dansen.

Best hugsar eg The Moonspinners frå Haugesund med den store Hans Jørgen Høiness som gitarist og låtskrivar og med Noregs beste klinelåt ute på singleplate: «I put my eyes upon you».Og ein gong kom den farga songaren Ruth Reese til ungdomshuset for å gje konsert med gospel, soul og blues. Ho var akkompagnert av ein Tandberg bandopptakar og song guddommeleg.

Då me starta band sjølv vart ungdomshuset øvingslokale, og me hadde arva forsterkarar hjå brør og slekt i Group 66, og den eine var ein Telrad der The Mobs frå Stord hadde skrive namna sine med tusj oppå: Tor Egil Hauan, Dag Inge «Jackson» Jakobsen og Ola Bådsvik meiner eg hadde signert forsterkaren. Etter oss overtok Kenneth Sivertsen Telraden og kor han er vorten av seinare veit vel ingen.

Å vera konfirmert var aldersgrensa for å gå på dans. Sjølv spela eg til dans med The Phlegm, seinare viseleg omdøypt til Red House etter Hendrix sin låt, ei veke før eg skulle konfirmerast. Eg fekk lov heime, men hadde presten Sørheim fått vist det, ville eg nok ikkje stått blant dei kvitkappa i eikelandskyrkja sundagen etter. Søster mi, Solfrid, og venninna, Haldis, hadde stasa meg opp med svart terylenebukse, ein ufyseleg blondebluse, mørkeblå vest (med jenteinnsvinging) og tupert og spraya hår. Førebildet til stylistane var sikkert The Small Faces eller nokon i den duren, men eg såg ut som ein mislukka dragartist.

Og eg hadde mista stemma. Ho vart berre borte dagen før, og Solfrid tvinga i meg litervis med varm mjølk og honning for at dansen ikkje skulle bli avlyst. Eg kjem aldri til å smaka det meir.Spelinga gjekk uventa fint, og eg fekk oppleva at jenter som var eitt år eldre enn meg brått såg på meg med andre augo. Men oftast opplevde eg musikken frå dansegolvet eller frå baksida av ungdomshuset, eller frå trappa opp til inngangen, eller vegen opp til porten.

Lenger nede i vegen stod dei breie amerikanarane frå Søra-Bømlo med bryl-sveiskarar med lusekofte og oppbretta skjortekragar og Buck Owens på full spiker. Rundt bilane sjangla fulle bremnesingar som var komne til Moster for å få juling. For det fekk dei, det er det ikkje tvil om, så snart dei viste seg. Men stordabuen kom ikkje ein gong så langt, dei vart jaga så snart båten deira kom til kai i Notlandsvågen. Ein gammal skikk, etter det eg skjønar, for jamvel svigerfar min skal ha blitt kjeppjaga og steinkasta på Moster, då han saman med andre unge vikagutar skulle på dans på Solvang.

Dei første stordabuar me møtte var ein gjeng som skulle spela fotball mot oss på bakken bak posten, og det einaste eg minnest frå kampen var at ein av stordabuane banna og svor så stygt at me ikkje hadde høyrt maken. Og me hadde høyrt det meste. Eg var ein elendig fotballspelar, men rund og kubben og plassert som back. Bannaren skremde vitet av meg og gjorde at eg miste heilt interessa for denne sporten.

Ungdomshuset, (ingen kalla det Solvang), var vel strengt teke meir kjent for slåsting enn for dansing. Dei største slåstkjempene vart berre omtala med tilnamn, og gjetordet om dei nådde langt utover åkrane til Olga som oftast vår åstad for kampane. Slåstinga mellom testosteron- og spritfulle unggutar på bakkane nedanfor ungdomshuset hadde lange tradisjonar, og skal ha vore avtakande då eg gjekk der. Men likevel kunne ein oppleva skikkeleg møljer på dansegolvet og att stolane fauk veggimellom, og utanfor skulle ein stundom trø varsamt for ikkje å snubla i slåstkampar eller starva ungkarar.

Nokre viste musklar på andre måtar. Eg hugsar ein kroppsbyggjar frå Bremnes som ein heil kveld låg og tok armhevingar i snøen, medan andre prøvde å halda han nede. Eg hugsar også då det gjekk rykte om at ein råsterk karmøybu, på linje med Samson eller Ramndal, skulle komma til Moster på dans. Sterke mostringar stod i kø for å by han opp på handbak då han kom inn porten. «Bordet» dei braut på var biltilhengjaren til norskamerikanaren Jack Dailey, som då ikkje lenger var stjerne og difor kom til våre kantar. Etterkvart som mostringane tapte i handbaken gjekk dei bakerst i køen og venta på ny børt, og den råsterke karmøybuen braut og braut og fekk truleg aldri høyra countrysongaren syngja sin store hit frå 1962 «No øl, no vin, no dram, men jenter i bøtter og spann».

Sjølv slåst eg aldri, men fekk meg ofte ein på trynet, og alltid frå same karen. Han var åtte-ti år eldre enn meg og likte ikkje bror min, men sidan han var til sjøs, måtte eg ta slaga. Kva har ein brør til?

Og det var i ungdomshuset me lærte ei lekse mange snille gutar lærer, at det er bråkmakarane og slåstkjempene som har best tjangs hjå dei mest ettertrakta jentene.
Men ikkje hjå dei finaste, for dei var det me andre som fekk dansa med, gå omslynga nedover den stupmørke Skimmelandsdalen med, eller følgja til drosjen heim og gjerne møta att hjå svenskjen på Svortland dei laurdagane det ikkje var dans i ungdomshuset på Moster.
Men det er ei anna historie, som ikkje skal forteljast her.

(I ein litt lengre versjon stod dette på trykk i Sunnhordland 14. april 2004. Ungdomshuset vart sidan brent ned og det er no bygd om rekkehus på tomta.)

Den reine overteksten

”Eg synest ikkje du skriv spennande bøker, eg,” sa ein kollega og ven til meg over ei pils på Wesselstuen. Han er ein av dei få vaksne eg kjenner som har lese bøkene mine. Han er ein ærleg kar. Rett fram. Legg ikkje noko i mellom. Han er ikkje særleg glad i spenningsbøker. Han vil heller ha poesi.
”Det er ikkje deg eg skriv for heller,” sa eg i ein så lett og liketil tone som eg greidde å få til. Eg sa ikkje at han skreiv kjedelege bøker. Men det gjer han stundom. Når han ikkje skriv veldig gode og morosame bøker. Men stundom skriv han kjedeleg og eg gidd ikkje lesa bøkene ut. Der har du meg. Kjedar eg meg, legg eg boka vekk.
Eg debuterte i 1997. Eg var ein godt vaksen mann då. Det var ikkje så mange som skreiv spenningsbøker på nynorsk, som eg kjente til. Det var ikkje så mange som ville at ein skulle gjera det heller. Ikkje på alvor.
Den første boka mi byrja eigentleg som ein liten påskeleik for meg sjølv. I staden for å lesa krim sette eg meg til skriva ei lita forteljing etter den dramaturgiske modellen dei nyttar i Hollywood-filmar, som eg lærte meg då eg studerte teatervitskap på åttitalet. Samstundes vil eg prøva å bruka nokre sleipe triks frå såpeseriar og fjernsynskrim for å lura folk til å følgja med i serien. Eitt kapittel kvar dag, skreiv eg, og leste til kona mi om kvelden når ungane hadde lagt seg.
Så vart det ei forteljing av det, og eg tenkte at det kanskje også kunne bli ei bok. Og det vart det.
På eit vis er det ikkje anna eg har drive på med sidan, enn å prøva på å lura lesaren til å lesa vidare.
Eg skjemst mest å seia det, men eg skriv dessutan utruleg gammaldagse bøker. Dei unge hovudpersonane mine korkje bannar, drikk, røyker pipe eller har eit aktivt seksualliv. Dei har foreldre som tilsynelatande lever i harmoniske ekteskap og dei går jamvel heim midt i handlinga for å eta middag. (Eg meiner middag er viktig, eg, både i bøker og røyndomen.)
Sjølv har eg lese bøker sidan eg var 5-6 år. Eg trur eg i periodar har brukt meir tid på boklesing enn på soving, og heilt sikker meir enn på å vera sosial og selskapeleg. Eg las alt eg kom over. Hardyguttene, eg las sikkert eit par Bobseybarna og tre-fire ”Frøken Detektiv”. Eg las alle Morgan Kane-bøkene, og smuglas onkel sine sexywesterns om Clay Allison. Eg lånte alt eg fann av spennande reiseskildringar frå junglar, urskogar og framande øyar. Eg las sportsbøker og villmarksbøker, fuglebøker og fiskebøker, teikneseriar og hefte om Kaptein Miki, Davy, Donald, Daffy og Yukan. Eg las om Hjortefot og Buffalo Bill. Eg las det aur om saur, utan plan og mål og meining. Sidan rådde far min meg til å lesa Jack London og John Steinbeck og Henrik Ibsen. Ein bra trio.
Eg las alt, så lenge det hadde det minste element av spenning og eventyr. Så lenge det ikkje handla om meg sjølv og mitt liv, for det visste eg nok om frå før.
Og så ein kveld sat eg framfor fjernsynet og såg Jan Erik Vold lesa dikt. Mor Godhjerta. Eg var vel om lag 14 år. Etter det las eg alt av Vold og alt han hadde omsett og alle forfattarar han nemnde som verde å lesa. Og eg fann Bing og Bringsværd i ei bokhylle og dei viste meg vegen til vedunderlege nye verder. Eg las alt eg kom over, men først og fremst spennande forteljingar og modernistisk poesi. Forteljingane gav meg eventyret, handlinga, hendingane. Poesien gav meg tanken, roen, undringa. Ein ung gut har plass til begge deler.
Eg las og las, men hugsar knapt kva nokon av desse bøkene handla om. Same kor gode dei var. Eg las ikkje for å hugsa. Eg las for å gløyma. Eg las for å komma vekk frå kvardagen, for å bli underhalden, for å verta teken med på noko eg ikkje hadde vore med på før og som eg heller aldri kom til å få oppleva. Eg ville vera cowboy i nokre timar, detektiv eller eventyrar som brøytte seg gjennom tett skog, slåst med villmenn og kvelte slangar med berre hendene. Eg ville møta merkelege vesen frå verdsrommet og skumle piratar på mørke barar. Eg ville treffa fine jenter med store bryst, som ville sjå på meg med lengt i augo og be meg med seg heim. Eg ville vekk frå der eg var. Eg ville bli vaksen.
Eg var ingen tøffing eller barsking. Eg var ein reddhare, ei pyse, eg er framleis fælen og har høgdeskrekk og trivst ikkje aleine på mørke vegar og i tomme, gamle hus. Og eg trur ikkje eg er aleine om å vera slik.
Og derfor er det vel at eg skriv spennande bøker, eller prøver på det i det minste. Eg skriv med håp om å gje andre pysete gutar og jenter som lengtar vekk frå pyselivet nokre spennande stunder vekke frå seg sjølv, og nokre setningar å lesa som dei slepp å streva med å setja saman eller å skjøna kva eigentleg tyder. Eller eit par timar underhaldning mellom øktene med lesing av modernistisk poesi eller skaping av eigne eventyr på dataskjermen.
Mange som snakkar om litteratur, dreg støtt fram underteksten.

Eg tenkjer ikkje på slikt når eg skriv. Etter fleire års studium i litteraturvitskap og teatervitskap er underteksten like mystisk og mytisk for meg. Men dersom han finst, finst han i lesaren sitt hovud. Der har ikkje eg tilgang.
Eg skriv medvite og konsekvent overtekst. Det som står der, står der. Finn du noko anna mellom orda og linene, så er det ikkje eg som har komme på det. Då er det i tilfelle noko du har dikta opp sjølv.
(Dette er ein noko avstutta versjon av teksten som står i "Litterær årbok for barne- og ungdomslitteratur 2009".

Den oppdikta staden

Det er noko mystisk med Odda. Nei, feil. Eg tekk vekk ein s. Det er noko mytisk med Odda.

Før eg kom hit første gongen, for lenge sidan, trudde eg at Odda var ein stor by. Mykje større enn tettstaden der eg sjølv bur. Omtalen i aviser, fjernsyn, bøker og blad tydde på det. Odda var mykje meir omtalt enn Haugesund, Stavanger, Bergen og andre byar på Vestlandet.

Eg las om storindustri, om arbeidarar som kjempa, fagforeiningsleiarar på barrikadane, ei radikal arbeidarrørsle og om fyll, slagsmål, narkomisbruk og elende ein storby verdig. Eg høyrde gjete pubar og restaurantar der folk drakk øl i litervis og slåst på berre nevane. Eg visste det var gater der, høghus og folk som budde tett som sjøfugl oppover berga. Den første eg trefte som røykte hasj, kom frå Odda. Og eg høyrde om røyken frå smelteverket som om det var det reinaste eventyrteppet som låg over denne byen der arbeidsfolk var ekte arbeidsfolk og ikkje bønder og fiskarar som var tvinga til å ta seg jobb med fast løn og stemplingsur.

Sjølv budde eg også på ein stor industristad, med mange fleire innbyggjarar, som bygde tankskip ingen hadde sett maken til utanom i Japan, og sidan enorme og eineståande ingeniørkunstverk som vart slepte ut i havet for å syta for rikdom og velstand og så og bli gløymde av andre enn dei som jobba der og dei som tente oljekroner på anna vis. Men denne staden brydde ingen aviser seg om, ingen fjernsynsstasjonar eller dokumentarfilmdiktarar, dei likte betre gammal industrirøyk enn ny ingeniørkunst, og dessutan var arbeidarane som eg då jobba saman med, ikkje særleg radikale og kampvillige, og dei skunda seg det dei kunne over til høgresida, så snart dei fekk høve til det. Slik dei truleg også gjorde i Odda, når dei berre kom seg ut av smelteomnsvarmen, fekk vaska støv og skit av seg og høyra Carl I. Hagen sine lovnader om kor bra alt skulle verta om folk fekk slutta å betala skatt og syna solidaritet.

Då eg første gong kom til Odda, oppdaga eg at det ikkje var nokon stor by likevel. Eg var ung haikar og enda opp ein laurdagskveld i eit frykteleg regnvêr på ein stad der det var umogeleg å skilja mellom skyer og fabrikkrøyk og regnet rann i fossar og eg berre fann ei gate og den førde meg lenger oppover mot skyene. Eg prøvde å haika meg vidare, utan hell. Ingen bilar køyrde opp dalen den kvelden. Eg tusla meg tilbake til ein no nedlagd kafé, som låg øvst oppe i byen, og sat der til dei stengde. Då sette eg meg utanfor og sturte og såg svart på livet. Kafeverten kom og spurde kvifor eg sat der, og då han høyrde om lagnaden min, busted flat in Baton Rouge, waiting for a train, sa han utan glede, utan teikn til venesæle og lyst, at eg fekk vera med han då. Så eg rusla etter mannen ned gata, opp ei trapp og inn ei dør og til eit rom der han fortalde at eg skulle sova. Så eg la meg til å sova der, kald, våt og svolten. Neste morgon vekte han meg, eg rusla etter han opp til kafeen, der fekk eg skive med kvitost, mjølk og kaffi før eg haika meg vidare. Han sa mest ikkje eit ord til meg, og virka ikkje lei seg då eg drog.

Neste gong eg kom hit, var det som musikar. Eg spela på restaurant Merkur med eit bluesband, vart gjort til lått av serveringsdama då eg bad om eit glas vermut med is og sitron, eg såg at ho var overtydd om at eg var homo, og sidan enda eg og ein av musikarane på eit nachspiel med salongbordet breiddfullt av heimebrent, oskebegeret var ein katastrofe, musikken gjorde alt anna enn brøling fånyttes, menn med ring i øyro og tatoveringar oppover heile armane, slitne skinnjakkar og språk og blikk som kunne skremma fanden på flat mark. Me vart der ikkje lenge. Me sa at me skulle pissa og sneik oss stille ut med helsa i behald.

Eg var her fleire gongar. Eg møtte aldri ein av dei kjempande rudolfnilsenske arbeidarane eg hadde lese om i aviser og sett på fjernsyn. Eg trefte berre fyllikkar og vanlege folk.
Sidan vart Odda ein stad eg ofte reiste gjennom og las om i oppdikta bøker. Der fann eg eit anna Odda enn det eg hadde sett med sjølvsyn på Merkur og på gata der dei slitne og utlevde og raudsprengde ansikta viste betre att enn i nokon annan by eg hadde vore utanom Haugesund. I bøkene var Odda ein fantastisk stad, eit eventyrrike, ein amerikansk film, ein by midt i verda som ingen kunne komma utanom. Odda hadde vorte ein myte. Eit nostalgisk fata morgana i ein ørken av slagg. Ein legendarisk stad som ikkje lenger var skapt av billig elektrisk kraft, amerikansk storkapital og raudglødande omnar og arbeidarar, men av forfattarar som for lengst hadde flytta derifrå fordi dei sjølv ikkje ville verta til personane dei skreiv om, laga filmar om, fotograferte og romantiserte og ironiserte over.

Når eg no går gjennom den eine verkelege gata i byen, ein kort stubb, ser eg tydelegare at det finst to Odda. Ein verkeleg by som er prega av forfall, manglande husmåling og opphøyrssal og ein fiktiv by som eksisterer mellom permar og i hovuda til godt utdanna lesarar som gjerne drøymer nostalgisk om arbeidarklassen dei sjølv har flykta frå og som har lete seg forføra av forteljinga om industribyen som har vakse gjennom det køyvande røyklaget og vorte ein by der forfattarar og kunstnarar sprett ut frå kvart eit murhus. Sjølvsagt gjer dei ikkje det, dei som skriv mest nostalgisk om det, har vel aldri budd i slike hus sjølv, og dei har alle som ein flytta her ifrå. No er det hengt opp plakettar på hushjørna som fortel om det Odda som berre eksisterer i Bikubesong. Jamvel Merkur er vorten ein oppdikta stad for oppdikta fyllikkar.

Odda og Sauda. Det går ut på eitt. Begge stader har sine høgt verdsette myteskaparar og legendeskrivarar som har flytta vekk og aldri sett seg attende anna enn i fantasien.

Eg trur dei måtte flytta vekk, for å kunna skriva om Odda, seier ein lærar eg treff på. Dei hadde ikkje kunna skriva desse bøkene viss dei framleis hadde budd her.

Når eg reiser rundt i landet, seier ein bibliotekar eg snakkar med, får eg to reaksjonar når eg fortel at eg bur i Odda. I litteratur-miljøa ser dei på meg med beundring. Åh, Odda! Så fantastisk, seier dei. Dei andre, som ikkje les bøker, seier: Å Odda, det hølet!

På min heimstad bur det no fem aktive forfattar, i heile Sunnhordland bur det mange fleire og reknar me med dei som har slått seg ned andre stader i land og utland så snakkar me om 20-30. Mest ingen av dei skriv eksplisitt om staden dei kjem frå. Ingen nemner Stord med namn eller skriv om oljeplattformar og storindustri. Ingen skriv om Husnes, aluminium, industri og slåsting på puben. Ingen legg handlinga til bedehusa på Bremnes, ferjekaiane i Mosterhamn eller Valevåg. Ingen diktar om verva-arbeidarane på Fitjar, der det burre berre eit par-tre tusen færre menneske enn i Odda. (Jo, forresten Bjørlykke har gjort det, men utan å slå på stortromma av den grunn.) Berre Ingelin Røssland fortel om kriminalitet, korrupsjon og overgrep på vesle, fredelege og litt tilbakeståande Tysnes.

Men Rune Belsvik skriv om underlege folk på stader med merkelege namn, Lars Amund Vaage reiser dit han vil i sine bøker, Selma Lønning Aarø skriv om Leirvik utan å seia det høgt, Per Olav Kaldestad diktar om fuglar og froskar som syng og har seg, men utan å fortelja kor dei sit eller ligg.

Kanskje er det best slik? At dei verkelege stadene får vera der dei er med alle sine kvardagar og vanlege folk og lagnader, medan diktinga og fantasien får leva og røra seg på slike fiktive stader som Odda, som ikkje finst og aldri kjem til å finnast.

Lause tankar på hotellrommet.

Eg sit på hotellrommet i Odda. Utanfor døra sit hotellsjefen og prøver å ordna den elektroniske låsen. Det har han halde på med i eit par timar. Før han har fått fiksa låsen, kan dei visst ikkje ordna seng og bad. Puta er to centimeter høg. Dyna er tynn lefse. Det er ikkje dusjsåpe/shampoo. Tre kanalar på fjernsynet. Utsikt mot dei kommunale heimetenestene. Kan eg kanskje bu der heller?


No er både lås og shampoo på plass. Eg har vore på ei kro borti gata og drukke ei øl medan eg las Dorés Bibel av T. Lindgren. Han er ein sann meister. Ein rusletur i sentrum viste meg ein kveldslukka tettstad i skugge og fjordvind, medan sola skein på fonn og fjell høgt over meg. Hadde eg klatra opp dit, kunne eg sett heim. Eg framførte "Heksa" på Skare og Røldal skular i dag. Det var ein fest.



Etter å ha budd på tallause hotellrom i bygd og by, lurer eg på kvifor alle hoteleigar trur at gjestene deira likar seg best i dunkelt lys og ikkje brukar augo til anna enn fjernsyn og leigefilm. Skal ein lesa anna enn versalar i 25 pkt, lyt ein stikka boka inn under lampeskjermen med 15 watts pæra og vri hovudet etter så nakken stivnar som ein påle. Reiseleselampe burde vore fast turneutstyr for reisande forfattarar..

Utsikt i Odda

Fotballgnålet

I dag skriv BT http://fotball.bt.no/eliteserien/article135453.ece at det er glissent med folk på tribunane på eliteseriekampar i fotball. Finanskrisa får sjølvsagt skulda for dette òg. Kan henda er det heller slik at talet på selde billettar avspeglar den reelle fotballinteressa, at folk flest ikkje er så interesserte som BT og andre massemedium trur?

Kan henda er andre folk bli like leie av dette fotballgnålet som eg er?

På same tid som ein lurer på kvifor færre går på fotballkampar, spør avisredaktørar og journalistar seg om kvifor færre kjøper og les papiraviser. Kan henda ein av grunnane er at det står så ufatteleg mykje om fotball der? Og ikkje berre om kampar og lagoppstillingar, men den eine tanketomme og hylande idiotiske artikkelen etter den andre om fotballspelarane sitt privatliv, om konene deira, om frisyrane om små skader på lår og legger.

Ofte lurer eg på kven dei er desse journalistane, som brukar tid og krefter, språk og papir på å produsera slikt vrøvl dag ut og dag inn. Det kan ikkje berre vera lønna.

Også lokalavisene er fulle av slike meiningslause saker om fotballspelarar, same kor langt nede i divisjonane dei spelar. Den einaste plassen ein finn etteraping av VG og Dagbladet sin kjendis- og tabloidjournalistikk i lokalpressa er på sportssidene og i nettutgåvene.

Sidan det først og fremst er fotballfansen avisene i dag vender seg til, og symaptisørane med Fremskrittspartiet (på dei fotografifulle sidene om kjendisar i politikk og samfunnsliv), er det vel naturleg at desse flyktar frå det tungvindte papiret som dei både må løfta opp og bla i, når dei kan få dei same opplysningane mykje kjappare, mykje raskare og mykje mindre språkleg utfordrande på dei same avisene sine nettsider. Dei er til og med gratis.

Eg sit og ser ut vindauga, kikkar på fjesboka der alle ønskjer kvarandre god påske i desse dagar, og lurer på kva tid det er rett å ønskja god påske. Er det som innleiing til ferien, altså god påske(ferie), eller til høgtida, altså god påske(høgtid) eller er det 1. påskedag då Jesus skal ha stått opp frå dei daude (god påske) og såleis ha prova (seier dei som trur på det) at han ikkje var kven som helst. Kanskje ikkje noko stort spørsmål, men i alle fall noko å grunda på om ein ikkje har ei bok for handa.

Bøker på nynorsk

I dag var eg innom Ark sin bokhandel i Heiane senter på Stord. Der, midt i Sunnhordland, finst det mest ikkje bøker på nynorsk. Og sunnhordlandsforfattarane er mest fråverande, utanom dei som skriv på bokmål.

Då eg spurde det jenta bak disken etter nynorske bøker, fortalde ho meg at dei hadde nokre få nynorske barne- og ungdomsbøker og så ho der .... - Gavalda, hjelpte eg.
- Ja, ho. Me skal prøva å ta inn fleire nynorske bøker etter kvart. Men det er ikkje alt som kjem ut på nynorsk.

Kommentarar er vel overflødige.

Våren er på veg

Eg har sett dei første små kvitveisane bløma i Hystadmarkjo i dag. Og hundrevis som stod i knopp. I trea kvitra nokre vårkåte fuglar og fjorden var blank som nypussa stål med eit grått skydekke over.  Hunden går med nasa i bakken og vert gal av gode tispelukter.

Eg fekk melding om at kalesjen til båten var ferdigreparert og kan hentast i morgon. No må eg berre få han på land og ta vårpussen.

Stundom lokkar det meir å pussa båt, enn å sitja ved pc-en og prøva å skriva neste års barnebok og halda fram med romanmanuset eg har pusla med i alt for lang tid no. Men i dag fekk eg likevel til nokre liner som eg tykte ikkje var så verst.  

Du skal ikkje stela

Heime lærde eg at det var stygt å stela. På skulen lærde eg at det var synd. I lovene står det at det er ulovleg. Og blant folk flest er det rekna for dårleg skikk og bruk. Men ikkje for norske politikarar, anten dei held seg til høgre eller venstre eller midt i vegen. Dei meiner at å stela frå kunstnarar bør vera fritt fram så lenge du er i stand til å kjøpa deg ein pc og kopla deg opp på nettet.
Eg vedgår at eg sjølv har lasta ned musikkfiler i fildelingas barndom. Jamvel at eg har lånt nokre musikkfiler frå ein mp3 spelar til ein annan, og at eg ikkje kan gjera greie for kor originalfila kom i frå.

Men eg har etter kvart byrja å tenkja gjennom konsekvensane av slik deling og låning og kome fram til at det strid imot alt eg lærde både heime og på skulen. Det er tjuveri, same korleis ein snur og vender på det og prøver å legitimera det med moderne teknologi, at det ikkje let seg stansa, at kunsten må delast med mange, at plateselskapa er nokre griske pengepugarar.

Eg har sjølv gjeve ut nokre plater for eiga rekning. Og jamvel desse vert tjuvkopierte og delte ut til kreti og pleti.
Eg trefte ein forfattar og forlagsmann på ein spelejobb eg hadde. Han kom for å kjøpa ein cd i gåve til ein ven av seg.

”Skal du ikkje ha ei sjølv òg,” spurd eg i mitt einfald.
”Nei, eg berre rippar denne før eg gjev ho frå meg,” sa han utan blygsel.

Eg vart så forfjamsa at eg ikkje nekta han å kjøpa plata, men gav han ei ekstra i staden for same prisen.
Kva viss eg byrjar scanna inn bøkene hans og dela dei ut til folk eg kjenner? Hadde han tykt det var stas. Neppe. Men musikk eg sjølv hadde betalt for å spela inn, miksa, mastra og kopiera meinte han altså ikkje var noko poeng å betala pengar for.

Biblioteket på Moster

Ein gong for lenge sidan var eg ein liten gut på Grindheim. Det var før fjernsyn, før Beatles og Stones og lenge før pc-ar og dataspel. Det var i radiotida. Eg likte å lytta på radio. På barnetimen og på overføring frå store skeisestemne. Det var spennande. Då Solfrid, eldste søster mi, byrja på skulen fekk ho ei fargerik bok med ein hane på baksida. I den boka oppdaga eg noko endå meir spennande. Eg fann bokstavane, orda, setningane.
Eg oppdaga lesinga.
Eg grein meg til min eigen ABC. Men før det lærte far min meg små og store bokstavar i titlane, ingressane og brødteksten i "aviså". Eg vart oppslukt av lesing. Og eg er det enno.
Men eg voks opp i ein heim mest utan bøker. Me hadde ein krigsserie om englandsfarar og Shetlands-Larsen og Max Manus sine sjølvbiografiar. Eg las dette og Hardyguttene og ville ha meir. Då viste pappa meg vegen til biblioteket på skulen.
Eg hadde sjølvsagt vore der før. I skuletida. Men det var pappa som sa at eg måtte låna Jack London, John Steinbeck og Henrik Ibsen. Og eg var lydig og gjorde som han sa. Dei var på biblioteket. Dei og alle dei andre som eg fann fram til når eg gjekk dit saman med søster mi, Laila, som var større lesehest enn meg, kompisane mine Sivert, Bjørn og Jan Harry, eller helst heilt aleine. Eg lånte med meg ein bokhaug kvar gong.
Eventyrbøker, store oppdagingar, reiser langt inn i Amazonas, Jaques Costeau sine fabelaktige bøker om livet i storhava, romanane, spenningsbøkene, Hjortefot, David Crocket, Hucleberry Finn, Greven av MonteCristo. Alle var dei der på biblioteket. Og sidan dukka andre opp. Norske samtidsforfattarar. Utanlandske klassikarar. Og tynne diktbøker som gav meg tankar og bilete som eg ikkje kunne tru fanst på Moster. Men det gjorde dei. Midt i blant oss. Og dei var tilgjengelege for alle som ville.
Ungdomshuset gav meg musikken, dansen, erotikken og heimebrygget. Biblioteket gav meg heile verda. Gav meg innsyn og utsyn og motsyn og opna vegen for eigne tankar. Og lærte meg saker og ting som streid mot det læraren sa i skuletimane både tidt og ofte.
Biblioteket gjorde meg til lesar og skrivar. Eg hadde ikkje vore forfattar utan det vesle biblioteket på Skimmeland skule, eller alltid venlege Tulla Espeland som sat og lånte ut bøkene til meg. (Og stundom gav meg ei diktbok som ingen andre kom til å lesa likevel.) Eg ville ikkje vore journalist heller. Ikkje noko stort sakn, vil mange meina. Men det gjeld vel for mange andre òg som skriv. Biblioteket var vegen til litteraturen.
No vil dei styrande på Svortland leggja ned biblioteket på Moster. Eg lurer på om politikarar og rådmenn som foreslår slikt, nokon gong har lese ei oppdikta bok til endes. Eller har hatt gleda av å leita seg fram til ein diktar du ikkje visste om. Eller å la seg føra inn i ei forteljing mykje større enn ditt vesle liv.
Eg trur ikkje det. Eg trur ikkje dei skjønar at noko kan vera viktigare enn deira eigen kvardag. Eg kjem på noko eg høyrde i eitt av dei husa eg ikkje var så ofte i på Moster: "Herre forlat dei, for dei veit ikkje kva dei gjer."